De vrijheid van meningsuiting in een 'personality' samenleving

Het zijn spannende tijden. Een presentatrice die wil verbinden sluit zich aan bij een politieke partij die de Armeense genocide niet erkent, een Nederlands staatsburger wordt in Turkije gearresteerd wegens beledigende tweets, een actrice maakt een documentaire over kinderloosheid en de nieuwe columnist van het AD wijdt haar eerste column aan haar hoofddoek. Onderwerpen waaruit mooie, nodige debatten hadden kunnen ontstaan, maar die verzandden in een oeverloze discussie over de verwensingen die deze personen over zich heen kregen, samen te vatten in dé mantra van deze tijd: “de vrijheid van meningsuiting betekent niet de vrijheid te beledigen”. Ook CDA-leider Buma en Frans Timmermans sprongen in de emmer kwakende kikkers, de laatste met een wollig stuk in de Volkskrant 3 juni jl. over de verweesde, herzuilende samenleving en een oproep tot ‘dialoog met respect voor elkaars gevoeligheden’ – hetgeen eigenlijk op dezelfde mantra neerkomt.

De vrijheid van meningsuiting almaar degraderen tot ‘een vrijbrief om te kwetsen’ blokkeert iedere vooruitgang. Denken we nu werkelijk dat een van de belangrijkste pilaren onder de democratische rechtsstaat is ontworpen om mensen aan het huilen te maken? Of, zoals ik ergens las: dat het hetzelfde is als pesten op het schoolplein? Dat is net zo onzinnig als zeggen dat persvrijheid is bedacht zodat de Privé kan bestaan. Het tekent het gebrek aan kennis van de mensen die het op dat niveau benaderen; niet het falen van het concept vrijheid van meningsuiting.

Per definitie is dit recht bedoeld voor jou onwelgevallige, ‘onbeschaafde’ standpunten. Maar het is gericht op het tot stand komen en behouden van een ideeënsamenleving, niet het beschermen van een ‘personality’ samenleving. Het borgt de mogelijkheid dogma’s, ideologieën en levensvisies uit te dragen en te betwisten, op ieder mogelijk niveau. Zoals filosoof John Stuart Miller ooit zei: ‘de grootste vrijheid moet bestaan om elke doctrine te belijden en bespreken, hoe immoreel deze ook wordt geacht.’

 

 Waar de crux van de verwarring ligt, is dat wij steeds minder een ideeënsamenleving, en steeds meer een personality samenleving zijn geworden. Persoonlijke opmerkingen over uiterlijk, cultuur of seksuele voorkeur zijn van alle tijden en de verering van individuen ook, maar in het publieke debat disputeerde men elkaars denkbeelden. Sinds halverwege vorige eeuw is de lijn tussen wie je bent, en wat je denkt of doet steeds dunner geworden. Inmiddels bestaat er bijna géén onderscheid meer tussen publiek en privé, gewone en buitengewone mensen, mening en feit, persoon en visie. Zelfs in zoverre dat deze 'personalities’ - als samentrekking van persoonlijkheid en celebrity-, tegenwoordig de rol hebben ons te helpen betekenis aan het leven te geven: hoe we ons bestaan kunnen vormgeven, welk standpunt we innemen over een kwestie, hoe we ontwikkelingen moeten begrijpen. In 1995 richtte John F. Kennedy Jr., zelf de vleesgeworden fusie van politiek en celebrity, het blad George op. Hierin stond een interview met Madonna ‘Als ik President was’, zij aan zij met een vraaggesprek met een gouverneur. Trek die lijn twintig jaar door en opeens begrijp je waarom Angelina Jolie gastprofessor aan LSE wordt, het standpunt van Bruce Springsteen over genderidentiteit nieuwswaarde heeft en het boek van voormalig soapie Fayah Lourens over haar ‘killerbody’ de Bestseller Top 10 aanvoert.

In een samenleving die steeds meer leunt op personalities in plaats van ideeën, is het niet vreemd dat ook de aanval zich steeds meer richt op de mens in plaats van op de ideologie - die in sommige gevallen niet eens meer aanwezig is. Vroeger bleef de vuiligheid tussen de muren van de sportkantine, nu richt je een Facebookpagina op en sta je een dag later in de NRC. Maar iedere keer als we op de ‘toon van het debat’ blijven hangen, zoals nu zelfs politici doen, verliest de inhoud. Zoals een zinnig debat over religie in de publieke ruimte, kinderloosheid of het gevaar van cultuurrelativisme om een migratiedeal te beschermen. 

Onze samenleving is gebouwd op denkbeelden als stutpalen. Daartegen moet door iedereen geschopt en geduwd kunnen worden, zonder dat de vorm wordt bepaald door de moraalridder van dienst. Een samenleving die sust en geruststelt, in plaats van prikkelt en ontregelt, geeft eraan toe dat ons leven niet langer wordt vormgegeven door ideeën, maar door personalities.

Schuim der Aarde

In 2016 verscheen mijn debuutroman, Schuim der Aarde, bij Uitgeverij Lebowski. Hart en ziel heb ik erin gestopt; ik hoop dat de lezer even uit zijn eigen wereld wordt gehaald met dit boek.  

Het boek is te koop bij de boekhandel of online (bijvoorbeeld Bruna, Paagman, Bol e.a.). Je mag 'm natuurlijk ook bij mij bestellen, dan schrijf ik er voor jou of voor je geliefde / oom / baas een persoonlijke boodschap in. 

Voor meer informatie, het aanvragen van recensie-exemplaren, interviews, beeldmateriaal of speciale acties kun je contact opnemen met Elaine Oey (elaine.oey@overamstel.com) of met mij (roxane@depleitschrijver.nl). Voor lezingen of boekenclubs: stuur me een mailtje.  

    Dank aan iedereen die me heeft gesteund op deze weg. Laat me vooral weten wat je 

    vindt als je het boek hebt gelezen. De dood of de gladiolen! 

De eerste recensies zijn binnen! Een greep:

Schuim der Aarde op de lijst 'Beste 19 boeken van 2016'! "Blikken we normaal vooruit, vandaag kijken we terug op 2016. Welke boeken waren niet te missen het afgelopen jaar? En welke titels klommen naar eenzame hoogten in de lijsten op Hebban? De redactie stelde een lijst samen van titels die buitengewoon goed ontvangen werden, binnen en buiten jouw favoriete lezerscommunity. Hebban presenteert: de 19 van 2016! 

Maandelijks verschijnen vele tientallen nieuwe boeken. De redactie van Hebban selecteert aan het eind van elke maand de boeken waarvan je móét weten dat ze eraan komen. De kersen op de boekentaart, zeg maar. In december een speciale editie van 'De negentien van', namelijk een jaaroverzicht van negentien boeken die je niet gemist mag of kan hebben dit jaar."  

Tip van de boekhandel: 'Het is waar wat er over dit boek geschreven wordt: het is hard, erg hard. Maar tegelijkertijd veel meer dan dat. In prachtige zinnen die vaak poëtisch aandoen vind je thema's als liefde, hoop en vriendschap ruimschoots terug. U kent ze wel: die boeken die je 20 jaar geleden gelezen hebt en die een sfeer ademen die je niet vergeten bent. Ik weet op voorhand: voor mij is dit zo'n boek.' 

Getipt in Trouw: ‘Wie na de Olympische Spelen nog een blik wil werpen op het andere Brazilië, leze de debuutroman van jurist Roxane van Iperen’

Getipt in Vogue: 'Een indrukwekkende, rauwe roman over overleven.'

Recensie in Volkskrant: ‘Een goed gecomponeerd en sterk geëngageerd verhaal. 't Is onguur en huiveringwekkend en getoonzet in het zwartste zwart. Niet per se iets om gelukkig van te worden, wel schrijnend wijzer’

De grootste lezerscommunity van Nederland en Vlaanderen organiseerde een boekenclub. De deelnemers beoordeelden Schuim der Aarde met een gemiddelde score van 5 ***** (de maximale score)! Daarmee staat het voor 2016 op nummer 1 van alle boekenclubs. 

Getipt in Opzij: 'Als je je leven lang als een beest wordt behandeld, word je er dan op den duur een? Schuim der Aarde is een beklemmend en gruwelijk verhaal over ongelijkheid en moraliteit dat getuigt van een bewonderenswaardig inlevingsvermogen.’